Main content
Sorry, this episode is not currently available

16/07/2007

Tha litir bheag na seachdain aig Ruairidh MacIlleathain.

More episodes

Previous

09/07/2007

Next

30/07/2007

See all episodes from An Litir Bheag

Clip

An Litir Bheag 113

Nuair a bha mi ann an Eilean Mhanainn, thuirt feadhainn rium, “Cuin a tha na h-eileanan agaibh a’ dol a thighinn fo smachd Eilean Mhanainn a-rithist?” Bha iad a’ ciallachadh eileanan taobh siar na h-Alba. Tha mi a’ smaoineachadh gun robh iad ri fealla-dhà. Ach chan eil mi cinnteach.

Tha ceanglaichean eachdraidheil làidir ann eadar Eilean Mhanainn agus Alba. Chan e a-mhàin na cànanan Gàidhealach. Ach cuideachd na ceanglaichean a bh’ ann ri linn nan Lochlannach.

Nochd a’ Ghàidhlig – no Gaelg – ann an Eilean Mhanainn anns a’ chòigeamh linn. Bha an cànan is cultar làidir. Eadhon nuair a thàinig na Lochlannaich, ’s e a’ Ghàidhlig a mhair. Thug na Lochlannaich buaidh mhòr air an t-siostam phoilitigeach. Ach cha tug iad buaidh mhòr air a’ chànan. Tha barrachd fhaclan Lochlannach ann an Gàidhlig na h-Alba na tha anns a’ Ghàidhlig Mhanainnich.

Tha grunn ainmean-àite Lochlannach ann, ge-tà. Mar eisimpleir, Laxey. Tha sin a’ tighinn bhon aon fhreumh ri Lacasaigh ann an Leòdhas. Tha e a’ ciallachadh “abhainn a’ bhradain”. Tha Lacasdal ann an Leòdhas a’ ciallachadh “gleann a’ bhradain.”

Tha mòran ainmean cinnidh ann an Eilean Mhanainn a’ tighinn bhon Ghàidhlig. Chan eil mòran ann le Mac aig an toiseach, ge-tà. Dh’atharraich Mac gu tric gu dìreach C – no san latha an-diugh C, K agus Q. Mar eisimpleir, thàinig Kermode bho MacDhiarmaid, Quarry bho MacGuaire agus Kissack bho MacÌosaig.

Anns an aonamh linn deug, bha Eilean Mhanainn aig ceann rìoghachd – Rìoghachd Mhanainn is nan Eilean. B’ iad na h-eileanan sin an fheadhainn far chosta siar na h-Alba. Bha na ceudan de dh’eileanan ann. Ach a thaobh riaghladh, bha iad a’ cunntadh trithead ’s a dhà (32). Bha Eilean Mhanainn gu deas air a’ chòrr. Ach bha e aig cridhe poilitigeach na rìoghachd.

B’ e pàrlamaid nan eilean Tinvaal – no Tynwald – facal a tha a’ ciallachadh “pàrlamaid” ann an Lochlannais. ’S ann às a sin a thàinig an t-ainm-àite Beurla a th’ air Inbhir Pheofharain – Dingwall. Tha Tinvaal fhathast a’ dol – agus a’ dol gu math. Tha Manainnich moiteil aiste. Tha iad ag ràdh gur ise a’ phàrlamaid as fhaide a mhair – gun bhriseadh sam bith – air an t-saoghal. Bho làithean nan Lochlannach chun an latha an-diugh.

Faclan is abairtean

Faclan is abairtean: thuirt feadhainn rium: some people said to me; cuin a tha na h-eileanan agaibh a’ dol a thighinn fo smachd Eilean Mhanainn a-rithist?: when are your islands going to come under the control of the Isle of Man again?; eileanan taobh siar na h-Alba: the western islands of Scotland; gun robh iad ri fealla-dhà: that they were joking; ceanglaichean eachdraidheil: historical links; chan e a-mhàin: not only; ri linn nan Lochlannach: at the time of the Norse/Vikings; ’s e a’ Ghàidhlig a mhair: it’s Gaelic that survived; buaidh mhòr air an t-siostam phoilitigeach: a big effect on the political system; barrachd fhaclan Lochlannach: more Norse words; anns a’ Ghàidhlig Mhanainnich: in [the] Manx Gaelic; grunn ainmean-àite: several place names; bhon aon fhreumh: from the same root; abhainn a’ bhradain: salmon river; aig an toiseach: at the beginning; anns an aonamh linn deug: in the eleventh century; tha sinn eòlach oirre mar: we know it as; far chosta siar na h-Alba: off the west coast of Scotland; a thaobh riaghladh, bha iad a’ cunntadh trithead ’s a dhà: for government purposes, they counted 32; gu deas air a’ chòrr: south of the others; cridhe poilitigeach na rìoghachd: the political heart of the kingdom; moiteil aiste: proud of it [fem]; gur ise a’ phàrlamaid as fhaide a mhair: that it’s the parliament that’s lasted longest; gun bhriseadh sam bith: without any break.

All the letters

Tha gach Litir Bheag an seo / All the Little Letters are here.

Podcast: An Litir Bheag

The Little Letter for Gaelic Learners

An Litir Bheag air LearnGaelic

An Litir Bheag is also on LearnGaelic (with PDFs)

Podcast

  • An Litir Bheag

    Litirichean do luchd-ionnsachaidh ura. Letters in Gaelic for beginners.